به گزارش آی فیلم 2، مردم «یاقنوبی» (یغنابی) تاجیکستان یکی از اقوامی هستند که هنوز به قدیمی ترین گویش ایرانی و البته یکی از باستانی ترین زبان های دنیا صحبت می کنند؛ همچنان فرهنگ، آداب و رسوم قدیم خود را حفظ کرده اند و از عجایب جوامع امروزی هستند.
مردم یاقنوبی یکی از اقلیت قومی در تاجیکستان هستند که در شمال غربی این کشور در ولایت «سغد» در دره های رودخانه یقنوب (Yaghnob)، کول (Qul) و ورزوب (Varzob) ساکن هستند.
این قوم به یکی از زبان های شرقی ایران باستان یعنی زبان یاقنوبی سخن می گویند، گفته می شود که این اقوام، از نژاد مستقیم اقوام سغدی هستند که در اصطلاح به آن ها «نئو-سغدی» (Neo-Sogdian) گفته می شود.
این زبان از باستانی ترین زبان های دنیا و البته با ریشه زبان های ایران باستان خصوصاً زبان اوستایی است که همچنان باقی مانده و توانسته تا عصر حاضر در میان این اقوام دور افتاده به حیات خود ادامه دهد.
تاریخچه زندگی و مذهب مردم «یاقنوبی»
در قرن چهارم میلادی «اسکندر مقدونی»، هخامنشیان را شکست داد و تا آمودریا پیش رفت. سغدیان را شکست داد و شاهزاده رکسانا را عروس خود نمود. از تهاجم یونانیان تا پیروزی اعراب مسلمان در سگدیان، قوم سگدی از امپراطوری تا امپراطور دیگر دست به دست می شد.
مردم یاقنوبی قومی جدا شده و نشات گرفته از «سغدی ها » بودند که در این منطقه زندگی می کردند. سغدی ها پس از پیروزی مسلمانان در قرن هشتم سقوط کردند اما مردم «یاقنوبی» تاجیکستان به ارتفاعات بالاتر کوچ کردند و از این شکست در امان مانده و همچنان به زندگی خود ادامه دادند.
از همان زمان، مذهب مردم یاقنوبی به مذهب اسلام تغییر یافت و به دلیل جدا ماندن از دیگر مسلمانان جهان، گفته می شود که مذهب (pre-Islamic) دارند.
این اقوام چه به دلیل زبان باستانی یاقنوبی و چه به دلیل مذهبشان جزو نادرترین اقوام دنیا هستند که محققان و تاریخدانان جهان و همچنین اسلام شناسان به آن ها بسیار علاقه مند هستند. با این که سنت های مردم یاقنوبی تاجیکستان بر طبق سنت های اسلام است اما عناصری از مذاهب پیش از اسلام و به احتمال قوی زرتشتیان در میان سنت های این قوم همچنان دیده می شود.
جشن های نوروز، جشن های بهاری و سلسله ای از عقاید باستانی، همانند خاموش نکردن شمع با فوت کردن و یا تکان ندادن دست ها پس از شستن آن ها و به اطراف پرتاب نکردن قطرات آب در میان این اقوام باقی مانده است.
زیست شناسان و باستان شناسان با مطالعه ژنتیک و چهره آن ها قدمت این اقوام را به انسان هایی که در آسیای مرکزی-آسیای جنوبی و در ارتباط با فرهنگ کورگان (the Kurgan Culture) در اروپای شرقی یا به مهاجرت ایرانیان باستان و اولیه در حدود 3000 سال قبل از میلاد مسیح نسبت می دهند. در نتیجه با مطالعه بر روی ژنتیک این قوم به اطلاعات بسیار مهمی راجع به ژنتیک انسان ها و اقوام اولیه که هیچ اختلاط ژنتیکی نداشته اند، دست یافته اند.
زندگی مردم یاقنوبی تاجیکستان در قرن بیستم
صنعت و پیشه سنتی مردم یاقنوبی تاجیکستان کشاورزی است. این مردم همچنان به سنت و پیشه باستانی خود مصروف هستند؛ محصولاتی از قبیل جو، گندم و حبوبات می کارند و دام هایی مانند گاو، گوسفند و گاو وحشی دارند.
تا قرن بیستم هنوز مردم یاقنوبی تاجیکستان با اقتصاد طبیعی و به شیوه گذشتگان خود، بدون ارتباط با دیگر اقوام زندگی می کردند و همچنان زمین های اجدادی خود را حفظ نموده بودند.
اولین ارتباط این اقوام با جماهیر شوروی در سال 1930 میلادی و در خلال پاکسازی بزرگ شوروی صورت گرفت. این اتفاق باعث شد که بسیاری از مردم این قوم تبعید شوند.
بزرگترین آسیب به مردم یاقنوبی تاجیکستان در بین سال های 1957 تا 1970 میلادی بود که آن ها را مجبور کردند از سرزمین های آب و اجدادی خود یعنی کوهستان های یاقنوب مهاجرت کرده و آن ها را به دشت های نیمه خشک تاجیکستان فرستادند.
شغل مردم یاقنوبی تاجیکستان
مردم یاقنوبی تاجیکستان به روستاهای خود کیشلاکس (kishlaks) می گویند. هر یک از روستاهای مردم یانقوبی تاجیگستان شامل 3 تا 10 خانوار بود که در معرض نابودی قرار گرفتند. شوروی سابق در آن برنامه قصد تلفیق و یکپارچه سازی اقوام پراکنده و بهره کشی از آن ها را داشت.
در آن زمان، بسیاری از مردم یاقنوبی تاجیکستان را مجبور کردند که در میان مزارع پنبه مصروف به کار شوند. با این کار به دلیل تغییر در نحوه زندگی و محیط سکونت، بیماری ها و کار بیش از حد، افراد بیشتری از مردم یاقنوبی تاجیکستان کشته شدند. همین موضوع باعث شد که بعضی از مردم شورش کنند و دوباره به کوهستان های یاقنوب و سرزمین اجدادی خود پناه ببرند.
خانواده هایی که پس از این جریان باقی ماندند توانستند، دوباره در سال 1983 به دره یاقنوب بازگردند. هر چند که در این میان، اکثریت مردم یاقنوبی تاجیکستان در دشت ها باقی ماندند و کم کم با دیگر مردم تاجیک درآمیختند. فرزندان خانواده هایی که در دشت ها زندگی می کنند، هم اکنون به مکاتب تاجیکستان فرستاده می شوند و گویش تاجیکی دارند.
مردم یاقنوبی تاجیکستان هم اکنون اقتصادی بر پایه طبیعت دارند و هیچ جاده و برقی در روستاها و مناطقی که این اقوام در آنجا زندگی می کنند، وجود ندارد.
گردشگری در تاجیکستان
جهانگردانی که در سال های اخیر وارد روستاهای مردم «یاقنوبی» تاجیکستان شده اند، از آن ها عکس های بسیاری منتشر کرده اند و سعی در شناخته شدن بیشتر این قوم دارند.
م ا / ح ح
